Je ziet wat je bent

Diana ging 3 dagen op training, en viel meteen met haar neus in de boter.

“De oefening heet: The place is the teacher”, zegt Bridget, De plek is de leraar. Ik ben op de ochtend van de eerste dag van de training ‘Intention and Attention as Keys to Non Violent Communication’ in Centrum Djoj in Rotterdam. Bridget Belgrave is getrouwd met Ruud Baanders, bij wie ik eerdere trainingen NVC volgde. En nu geven ze samen deze training. Een mooi en zorgvuldig stel samen, met ieder een eigen heldere energie en aanpak. De training begint goed!

Eerste oefening
De opdracht van die eerste oefening was: loop 10 minuten door de gangen van het oude verbouwde schoolpand dat Djoj is, en noteer in een boekje wat je opvalt. We lopen met ons tienen allemaal door dezelfde gangen en ruimten en we schrijven. Als we uitwisselen wat we gezien hebben, vraag ik me verbaasd af of we wel echt op dezelfde plek zijn geweest. Ik zag kleuren die me vrolijk maakten en plattegronden die enthousiaste herinneringen opriepen aan mijn vroegere werk in de stedenbouw. Ik zag hoe het gebouw georganiseerd was, waar de rommel stond en hoe bepaalde lampen de sfeer van schoolgangen compleet veranderden. In mijn hoofd was ik al aan het reorganiseren geslagen.

Iemand anders had een straatnaambordje gezien dat haar herinnerde aan haar ongelukkige huwelijk, een boek met de titel: “Waar ging het fout” en een folder van een cursus die over nieuw leven ging.  En eigenlijk iedereen noemde weer heel andere dingen, dingen die ik verdorie allemaal niet gezien had.

Oneindig veel prikkels
Er zijn blijkbaar oneindig veel prikkels om ons heen. Dat wat mij opvalt is wat mij herinnert aan wat ik ken, waar ik van houd, of waar ik juist helemaal niet van houd. De dingen die je ziet zijn signalen die jij oppikt, en misschien wel niemand anders. Wat je ziet en meemaakt weerkaatst dus jouw eigen levensproces. Je kunt daar vanzelfsprekend in ronddwalen alsof iedereen in dezelfde wereld loopt, maar je kunt je ook losmaken van wat vanzelfsprekend lijkt en voor iedereen gelijk. Het is jouw binnenwereld die je daarbuiten tegenkomt! Het zijn jouw verworvenheden, jouw vragen die nog onbeantwoord zijn, het is dat wat nog om verwerking vraagt, of je oproept om aan de slag te gaan, jouw beperkte kaders waar je uit zou kunnen breken!

Levenslessen
Dus daarom is de titel van de oefening The place is the teacher, besef ik. Je kunt op zoek gaan naar een spirituele leraar, naar boeken, naar cursussen om je op weg te helpen zin in je leven te ervaren – en dat alles kan ook heel inspirerend zijn. Maar de levenslessen zie je zo voor je neus opdoemen, als je aandachtig kunt zijn en vrij. Met een beetje nieuwsgierigheid en mildheid verwerk je wat verwerkt moet, doorbreek je je gewoonten en grijp je de kans om je blik te verruimen.

Wat een prachtig begin van een training over hoe je met aandacht nieuwe intenties in je leven tot bloei kunt brengen. Eigenlijk is hiermee alles al gezegd, ik zou kunnen gaan. Maar ik blijf – en we krijgen zoveel meer.

Altijddurende bijstand

Column over kerkasiel in Den Haag, 10 november 2018 – door Diana Vernooij

Het is een gebed zonder eind, schreef een voorganger, die liturgische marathon in de Bethelkerk. In Den Haag wordt door een lange liturgie het kerkasiel voor het gezin Tamrazyan mogelijk gemaakt. Want zolang er een eredienst aan de gang is mag de IND niet binnenvallen volgens de wet. Dus is er vanaf vrijdag 26 oktober dit kerkasiel. Of er ooit een verblijfsvergunning volgt weet niemand, hoe lang het vol te houden is – ook niet. 24 uur in een dag vieringen houden, dat vraagt nogal wat. Na ruim 2 weken hadden er al 300 voorgangers en dominees bijgedragen, waaronder Marc van de Giessen én ik.

Marathon van 2 uur

Een viering van 2 uur had ik aangeboden, want wat is nu één uur op al die uren? Dus 2 uur moest het worden, dat op zich vond ik al een marathon. Mijn lijf en geest is ingesteld op een viering van een uur, de gebruikelijke tijd in De Duif.  Nu 2 uur met mensen die ik amper ken – hoe komen we de tijd door. Ik bereid de viering voor met Harriet Marseille, een Zen Peacemakers-maatje. Jonne gaat mee ter ondersteuning. Ik maakte een strakke opzet met muziek om te zingen, van Duif cd’s, en verder gebeden, teksten en een overweging. Piece de resistance was een luistercirkel: delen wat je ervaringen zijn met asielzoekers, vertellen wat je hart raakt en er een kaars bij opsteken.

Luister! had ik mijn deel van deze lange viering genoemd. Luisteren als een deugd, een genade, en ook een kwaliteit om te beoefenen. Luisteren naar de bries waarin God aan Elia verscheen, luisteren naar gedichten van asielzoekers en vluchtelingen, te beginnen met een gedicht van Hayarpi, de oudste dochter van de familie.

Luistercirkel

Het was zaterdagmiddag. Al snel zaten we met zo’n 30 mensen in de viering. Er kwamen mensen bij, er gingen mensen weer weg. Harriet bediende de knoppen van de geluidsinstallatie en leidde ons in, in de meditatie. Verschillende aanwezigen lazen gedichten, zeiden gebeden – sommigen vooraf gevraagd, anderen ter plekke naar voren komend. Halverwege de luistercirkel beende een man weg uit de viering. Zijn vrouw en dochtertje volgden hem verschrikt. Ik heb ze niet meer gezien.

Deze marathon lijkt op de oude kloostertraditie van altijddurende aanbidding: er is altijd iemand die bidt, dag en nacht. In een klooster wordt dat afgewisseld met de 5 koorgetijden, waar alle religieuzen bij aanwezig zijn. Nu hier in deze permanente liturgie volgen de voorgangers elkaar op, dragen aan elkaar over, nemen het gebed over. Voortdurend aandachtig zijn, luisteren naar de innerlijke stem van God, smeken om liefde en barmhartige aanwezigheid van God in het leven van mensen die wanhopig zijn – en dat gaat maar door.

Gebed zonder einde

Deze liturgische marathon is een gebed zonder eind. Ja, dat is het. Onze betrokkenheid op het leed van anderen is een gebed zonder einde, de ellende in de wereld is een gebed zonder einde. Ons antwoord ook. Misschien kunnen we dit gebed zonder eind, deze altijddurende liturgie niet volhouden tot er een verblijfsvergunning is voor dit gezin. Maar laten we van ons gebed zonder eind wel een altijddurende aanbidding maken, een leven lang aanwezig zijn.

Laten we van ons leven een luisteren naar anderen maken, als een gebed zonder einde: een aanwezigheid bij mensen in nood als een altijddurende bijstand.

Je glimlach bewaren

Je glimlach bewaren - omslag orde van dienst

In de doopviering van Yannic Omloo lezen we teksten uit ‘Een jihad van liefde’ van Mohammed El Bachiri naast vergelijkingen in het evangelie volgens Mattheus.

Je glimlach bewaren, de moed niet laten zakken en de menselijkheid van een ander herkennen.
Diana Vernooij plaatst teksten van Mohammed El Bachiri naast vergelijkingen van Jezus in Mattheus.
– – –
“Ik heb een vriend, die altijd erg overtuigd is van zijn standpunten en graag de discussie aangaat. Zijn kinderen hebben een cartoon in de w.c. opgehangen (overigens de beste plek voor dit soort grapjes) en daarop staat: “Met het ouder worden veranderen wel mijn standpunten maar niet het feit dat ik gelijk heb”. Mijn vriend moet gelukkig zelf grinniken om de cartoon, en dat relativeert zijn gelijkhebberij.

Gelijk en geluk sluiten elkaar uit
Ooit moet een mens de keuze maken tussen gelijk en geluk. Wil je gelijk hebben of gelukkig worden?
Het sluit elkaar namelijk uit. Mensen die gelijk willen krijgen eisen meer. Ze willen een bevestiging van de buitenwereld. Wat is er aan om gelijk te hebben als niemand dat weet? Gelijk willen hebben is verslavend en je krijgt er eigenlijk nooit genoeg van.

Gelukkige mensen interesseert het niet of ze gelijk hebben. Ze zijn op iets anders gericht, een andere kwaliteit van leven, iets als blij zijn met hoe de dingen zijn, dankbaar voor wat je geschonken is in dit leven. Gelukkig mensen nemen wat je gegeven is niet zomaar voor gegeven. Het léven is ons gegeven. Yannic is ons gegeven, ons eigen leven is ons gegeven. Laten we dankbaarheid daarvoor oproepen. We hebben al wat ons in de schoot valt juist gekregen omdat we op de schouders van onze voorgangers staan. Zij hebben gewerkt en gestreden om dingen voor elkaar te krijgen – wij mogen dat niet zomaar onverschillig terzijde schuiven als vanzelfsprekend. Chantal vertelde dat Martine en zij zich ervan bewust zijn, dat zij dank zij de generatie feministen voor hen, als lesbische vrouwen samen een gezin kunnen stichten en daarin geaccepteerd worden door de wereld om hen heen. Zij hebben geluk – ze worden niet verleid om steeds weer het gelijk te bewijzen dat het echt wel kan, goede moeders zijn, als lesbisch stel.

Bij het verhaal dat we lazen staan de gelijkhebbers tegenover de gelukszoekers. Jezus spreekt de mensen aan die het geluk najagen, hij zorgt voor zieken en inspireert de buitengeslotenen van de maatschappij. De hogepriesters jagen het gelijk na. “Wie mag nu eigenlijk spreken namens God? Dat zijn toch zeker wij, de hogepriesters, en niet die mafkees uit Nazareth?”

Actie-reactiespiraal van geweld
Dat gelijkhebberij dicht bij het actie-reactiespiraal van geweld staat zien we al in het verhaal. De wijnbouwers zijn gewetenloos, zij willen niets van hun winst afstaan aan degene die de wijngaard gesticht heeft. Ze vermoorden de dienaren en de zoon van de eigenaar om zich de wijngaard toe te eigenen. Puur onrecht. Het is een verháál dat Jezus vertelt en hij vraagt de hogepriesters wat zij denken dat de eigenaar van de wijngaard zal doen met de pachters. Die antwoorden dan dat hij de pachters een ellendige dood zal laten sterven en de wijngaard aan anderen zal geven.

Jezus geeft zelf geen antwoord op zijn eigen vraag. Verrassend genoeg draait hij het perspectief van het verhaal om. Het blijkt een gelijkenis te zijn. Het blijkt over de hogepriesters zelf te gaan die hem niet erkennen. Hij zegt dat het Koninkrijk Gods de hogepriesters zal worden ontnomen en aan anderen gegeven.  In dat perspectief hebben de hogepriesters dus zwaar geoordeeld over zichzelf. Dat zit ze absoluut niet lekker. En zij zinnen op een moment om Jezus te pakken te nemen. De hogepriesters die op hun gelijk gericht zijn, zitten gevangen in een spiraal van geweld, en zullen doorgaan tot het gaatje, totdat Jezus aan dat kruis zal hangen en sterft.

Het zit in ons allemaal, de neiging het gelijk willen hebben voor het gelukkig zijn te laten gaan. Soms moeten we strijden voor rechtvaardigheid, krijgen we het niet in de schoot geworpen. Des te hardnekkiger het onrecht is, des te meer ligt de gelijkhebberij op de loer. Het is een menselijk patroon, dat gelijk willen hebben. Als je dat patroon níet kunt relativeren, als je gelijk hebben tot de meest betekenisvolle actie van je leven maakt, dan val je uit de liefde en kom je onherroepelijk in een spiraal van het geweld terecht.

Chantal verwees naar de vrouwen die voor haar gestreden hebben voor rechten die nu vanzelfsprekend zijn. Ik heb in mijn jonge jaren zo’n strijd voor autonomie als vrouw gestreden waar ik ook uit de bocht schoot. Het was in mijn radicale jonge jaren, zo’n 35 jaar geleden, dat ik inzag hoe afhankelijk ik van mannen was opgevoed. Ik raakte ervan overtuigd dat alle mannen onderdrukkers waren van vrouwen. Ik kon mij pas vrij maken, dacht ik, als ik de relatie met mijn vriend zou beëindigen. Ik vond dat ik het gelijk aan mijn zijde had, dus mijn vriend moest wel mijn onderdrukker zijn die ik beter kwijt dan rijk kon zijn. Dat ik daarmee een zachtaardige man onrecht deed, liet ik toen niet echt tot mij doordringen.

Geloof kent weinig nuances
Sommige mensen gaan nog verder in hun gelijkhebberij. Ze willen rücksichtloos andere mensen hun waarheid opdringen en degenen die zich niet laten bekeren omleggen. Jihad wordt het nu genoemd, en vroeger: beeldenstorm, inquisitie: ketterverbranding, kruistocht. Geloof is helaas een al te mooi voertuig voor de gelijkhebbers. Geloof kent weinig nuances, en is maar al te goed te combineren met compromisloos leven. God staat aan onze kant, we hebben alle recht om ten strijde te trekken. Ik moet meteen aan Bob Dylan denken, protestzanger en winnaar van de Nobelprijs voor literatuur:

The First World War, boys
It came and it went
The reason for fighting
I never did get
But I learned to accept it
Accept it with pride
For you don’t count the dead
When God’s on your side.

Oftewel: je telt de doden niet als God aan je zijde staat.
Daarom is het nodig om er een ander compromisloos religieus leven tegenover te zetten, een andere jihad, een andere inspanning. Een jihad die jou juist op het moment dat een ander jouw leven verwoest, laat zeggen: “Niets rechtvaardigt haat, niets zal tot haat leiden.” Het is wat Mohammed El Bachiri doet. Altijd zal de liefde voor zijn vrouw, en de liefde die zij deelden het antwoord bepalen – en niet, nóóit de haat: “Liever sterven dan te haten!”, zegt hij.  Onrecht beantwoorden met liefdebetoon. Altijd.

Broertje of zusje van haat
Haat uit je hart bannen – nooit haat laten opkomen, nooit ook maar een broertje of zusje van haat laten opkomen: irritatie, woede, verontwaardiging. Nooit toestaan dat je dat gebeurt. En als het je toch gebeurt: het in liefde en zachtheid smoren én in relativering en humor. En ondertussen kritisch en radicaal blijven. Nee zeggen, het onrecht stoppen – zonder haat. Verder gaan vanuit het hart en de rede, met de liefde als onuitputtelijke grondstof.

De spiraal van geweld doorbreken, de actie-reactiepatronen van het geweld doorbreken, dat kan op vele onverwachte manieren. Jan, hier in De Duif, vertelde dat hij eens gebeld werd om een ruzie te sussen tussen 2 echtelieden. Als hij aankomt zijn zij aan het schreeuwen tegen elkaar en het huis is een bende van stukgegooid huisraad. Jan richt zich niet op de woorden, probeert niet partij te kiezen of tussen¬beide te komen maar pakt de stofzuiger en begint schoon te maken. Dat koelt de hele situatie af.

Haten en schreeuwen
Niemand zou het vreemd vinden als Mohammed El Bachiri zou haten en schreeuwen. Hij heeft recht van spreken en hij spreekt. Hij spreekt verpletterend en indrukwekkend. “Niets rechtvaardigt haat, niets zal tot haat leiden.” “De ware jihadist zoekt naar kennis, doet zijn best om anderen te ontmoeten, ook als die daar niet voor openstaan. De jihadist laat de moed niet zakken, hij bewaart de glimlach en erkent de menselijkheid van de ander.”

Dus laat de moed niet zakken. Laat ons die radicale jihadist van de liefde eer bewijzen.
Laten we onze liefde bewaren.
Bewaar je glimlach, Yannic, als de zeeën je soms te hoog gaan.
Bewaar je glimlach Martine en Chantal, als de wereld zich tegen jullie, lesbische moeders keert.
Bewaar je glimlach lieve mensen hier in de Duif, wat je ook overkomt. En erken altijd de menselijkheid van de ander.

 – – – – – – –

Alle teksten rond deze overweging (PDF)

Recensies Een jihad van liefde: ‘De leesclub van alles’; NRC

Overwegingen 2017