Leer van de vijgenboom
Door Bert van der Meer – Ik heb me afgevraagd hoe het komt dat de volgelingen van Jezus zijn verhalen onthielden en konden doorvertellen, zonder opname-apparatuur of boeken. Dat kan alleen maar als de verhalen zo indrukwekkend waren dat je ze wílde doorvertellen. Omdat je er stil van werd, bang, geboeid aan de lippen hing van degene die het verhaal deed.
Het evangelie gaat verder met de oproep om waakzaam te zijn. En de aandacht wordt gevestigd op de werken der barmhartigheid, die van ons allemaal worden verwacht. De werken van barmhartigheid betreffen het voeden van degenen die honger hebben enzovoorts.
In de voorbereiding van de dienst, twee weken geleden, heb ik de vraag gesteld wat de redenen zouden kunnen zijn om deze verhalen te vertellen. De eerste reactie was: “om mensen angst in te boezemen, zodat ze goed zouden leven”. In de context van de lezing, de waakzaamheid die wordt gevraagd en de werken van barmhartigheid, lijkt het daar inderdaad op.
Einde van de wereld
We moeten ons ook realiseren dat het einde van de wereld voor de mensen van die tijd niet zo ‘ver van mijn bed’ was. Ze kenden de woorden van de profeet Daniël en werden opgevoed in de wetenschap dat ‘het oordeel spoedig zal komen’.
Ook werd “de hoop op een betere eeuwigheid” geopperd. Ik denk inderdaad dat we een verlangen hebben om ook onze grootste angsten onder ogen te zien. Omdat gedachten je bekruipen dat het voor jou, of voor ons, voor de wereld wel eens afgelopen zou kunnen zijn. De hoop dat het dan toch nog goed komt houdt je dan in leven.
In veel religies heeft het einde der tijden een plaats. In de Noordse mythologie heet het Ragnarok, in het Boeddhisme kalpa, volgens de Maya’s gebeurde het in 2012, Joden hebben een Messiaans verlangen en Christenen hopen dat Jezus terugkomt. En ook in films komt het einde van de wereld groots aangekondigd: The Day After Tomorrow, Hitchhikers guide to the Galaxy, 2012 en Melancholia.
Paulus zegt dat “de dag van de Heer komt als een dief in de nacht. Als de mensen zeggen dat er vrede en veiligheid is, worden ze plotseling getroffen door de ondergang (…) Wij behoren niet toe aan de nacht en de duisternis, dus laten we niet slapen, zoals anderen, maar waken en op onze hoede zijn (…) Want Gods bedoeling met ons is niet dat wij veroordeeld worden, maar dat wij gered worden door onze Heer Jezus Christus.”
Wees waakzaam
Het is een oproep tot waakzaamheid, waakzaam dat jezelf goed leeft, waakzaam voor je medemensen, dat we elkaar behoeden en doen leven. Alleen zijn de woorden van Paulus, in het licht van het evangelie, wel de milde variant.
In het evangelie wordt duidelijk gemaakt dat als je de tekenen ziet, dat je dan meteen moet stoppen met waar je mee bezig bent. En dat je je moet hoeden voor valse profeten. Dat laatste kan ik me goed voorstellen: valse profeten die inspelen op angstgedachten van de mensen.
En vervolgens worden alle registers opengetrokken. Zon en maan wordt verduisterd, sterren vallen van de hemel en hemelse machten wankelen. En dan worden de uitverkorenen bijeengebracht door de engelen. En ineens is daar dan de vijgenboom: “Leer van de vijgenboom deze les: zo gauw zijn takken uitlopen en in blad schieten, weet je dat de zomer in aantocht is. Zo moeten jullie ook weten, wanneer je dat alles ziet, dat het einde nabij is.”
Jezus maakt deze vergelijking, denk ik, om duidelijk te maken dat het in de natuur zit om ‘waakzaam’ te zijn. En dat dat voor mensen dus ook geldt.
Wij hebben sinds vorige winter twee vijgenbomen in onze tuin. Afgelopen zomer hebben ze ook vrucht gedragen: heel veel heerlijke vijgen! Ze maken van die prachtige bladeren die we kennen van schilderijen, waar ze ook wel als kledingstuk werden gedragen. Pas diep in de herfst worden de bladeren geel en vallen dan af. Het is een mooie gedachte dat ook in de winter onder die stam het leven broeit en, als de temperatuur en de daglengte het toelaat, bladeren opnieuw zullen uitlopen.
Hemelgewelven wankelen
Ik heb me afgevraagd wat voor mij het einde van de wereld betekent. Dit jaar zijn mijn vader en mijn broer overleden en vooral dat laatste heeft mijn hemelgewelven wel doen wankelen. Het heeft mij nog bewuster gemaakt van de noodzaak om iets goeds met mijn leven te doen. Voor mij is dat: goed zijn voor mijn naasten, dromen najagen en iets betekenen in deze wereld. Ik geloof dat ik daar zelf invloed op heb en ook dat het niet te beheersen, te controleren is.
Het einde der tijden heeft op mij geen afschrikwekkend effect. Als ik vandaag naar buiten kijk is de zon verduisterd, de maan verdwenen en de sterren onzichtbaar. En als het laatste oordeel moet komen, dan is dat zo, dan beleef ik dat ook wel. En dat de goeden dan gered worden en de kwaden gestraft… dat heeft voor mij geen wenkende of afschrikwekkende invloed. Ik denk dat het vermoeden dat je je leven goed besteedt een beloning op zich is, een bemoediging. En ik kan me niet goed voorstellen hoe je leeft zonder zo’n kompas.
Voor mij ligt de kern van deze lezingen in de belofte dat het goed komt met ons, óók dan.
Een nieuwe dag
Ook als je denkt dat voor jou het einde van de wereld daar is, komt er een nieuwe dag. Net als de vijgenboom weet dat de zomer komt, weet jij dat er een nieuw begin zal zijn.
In de voorbereiding van deze viering kwam dat voor mij in één zin naar voren: “dat je zonder angst zult leven, wat je leest”. Die zin komt uit “Boek, jij bent geleefd” dat we straks zullen zingen. Leven zonder angst betekent niet onnozel of onbezonnen, maar wel in volle overgave van het leven. Dat we ons niet bezighouden met wat mis zou kunnen gaan, maar verder gaan met het zorgen voor elkaar en elkaar tot voorbeeld zijn. Dat we elkaar behoeden en doen leven.
Moge het zo zijn.
– – – – – – –
Alle vieringteksten, de context rond deze overweging (PDF)
We rollen de laatste weken van het kerkelijk jaar uit. Over enkele weken begint de advent, de voorbereidingstijd die ons uiteindelijk bij Kerstmis brengt. Maar zo ver is het nog niet. De oudste teksten die we vandaag voorgeschoteld kregen zijn van de hand van Jesaja en van de Psalmist.
Waarom is iemand of iets vertrouwen zo belangrijk voor ons? Waarom maken we ons er zo druk om? We stoppen al onze vooroordelen en soms misplaatste opvattingen in het tegenovergestelde, in het wantrouwen. Daar kun je een hele waslijst benoemen, aangevuld met je persoonlijke en gedeelde ervaringen waaruit blijkt dat je gestelde vertrouwen niet altijd terecht was of misbruikt werd.
Vorm en inhoud gaat over regels en de ruimte die er is hoe daar mee om te gaan. Eberhard was een burgervader die zelf inhoud gaf en paste voor een deel de regels toe op zijn eigen manier. 
De tekst uit het leesrooster voor zondag 15 oktober is onder andere Psalm 23: De heer is mijn herder. Naar aanleiding van de viering van Bart-Jan van Gaart op 10 september verving Jonne Meij de woorden ‘God’ en ‘de Heer’ door het woord ‘Liefde’.
